مقرنس کاری یکی از عناصر مهم تزیینی معماری است، که در زیبا ساختن بناهای ایرانی استفاده می‌شود. مقرنس‌ها شباهت زیادی به لانه زنبور دارند، در بناها به شکل طبقاتی که روی هم ساخته شده برای آرایش دادن ساختمان‌ها و یا برای آنکه به تدریج از یک شکل هندسی به شکل هندسی دیگری تبدیل شود به کار می‌روند. این مقرنس‌ها را می‌توان از جمله وسایل موثر ساختن گنبدها دانست، که بعدها محتوای نظری اولیه را از دست داده و بیشتر برای تزیین به کار رفته است. برخی معماران ایرانی در ساختن و پرداختن مقرنس مهارت زیادی دارند و نمی‌گذارند موجب سنگینی ساختمان شود و بر اصل و پایه فشار آورد. با مشاهده شکل‌های طبیعی قندیل‌های یخی و آهکی درون غارهای ایران در می‌یابیم که به احتمال زیاد هنرمندان نخستین این فن از همان قندیل‌ها برداشتی هنرمندانه کرده‌اند و مانند آن را در سطوح داخلی و خارجی بناها با استفاده از آجر، گچ و یا سیمان به کار گرفته‌اند. مقرنس‌ها معمولا در سطوح فرو رفته گوشه‌های زیر سقف ایجاد می‌شود. اما محل قرارگیری این عنصر تزیینی می‌تواند در بالای دیوارها، سقف‌ها، گوشه‌ها سردرها و… باشد. مقرنس‌کاری، هنری است که از وجود معماران ایرانی برمی‌آید، این معماران با نبوغ بالای خود در هندسه، آثار منحصر به فردی را در معماری ایرانی خلق کردند که تحسین همگان حتی معماران بزرگ معاصر را برانگیخته است.
از این رو به گفت‌وگو می‌نشینیم با معماری که سال‌های عمر خود را برای زیبایی بخشیدن به بناهای تاریخی استان کرمان صرف کرده است، مهدی خیری از جمله معمارانی است که در مقرنس‌کاری بناهای شاخص استان کرمان همچون سردر کاروانسرا و آب انبار گنجعلیخان شهره شده و نام او بر سر زبان مردم این خطه آورده می‌شود.
حرفه خود را از چه زمانی و با چه عنوانی شروع کردید؟
در سال ۱۳۵۵ که برای همیشه از خدمت سربازی مرخص شدم، به دلیل اینکه در کارهای ساختمانی تحصیل کرده بودم و تجربه‌ای از این رشته فنی داشتم به این کار مشغول شدم.
پدر شما به چه حرفه‌ای مشغول بود؟
پدرم بنا و معمار بسیار با ذوق و سلیقه‌ای بود که ویژگی‌های یک بنای خوب، ماهر و تمیزکار را داشت. همه او را به این مشخصه می‌شناختند که از مهم‌ترین کارهای او می‌توانم به آجرکاری باغ سلیمان‌خان، دانشگاه علوم و سازمان محیط زیست در خیابان استانداری، حوض میان پارک نشاط و حوض مسجد ملک کرمان و… اشاره کنم.
کار در کنار پدرتان را تجربه کرده‌اید؟
نه. چون قبل از سربازی برای آموزش رشته ساختمان در هنرستان ثبت‌نام و دیپلم را هم دریافت کرده بودم به کارهای ساختمانی مشغول شدم. از حدود سال ۱۳۶۳ با حاج محمدحسین پورموسی که از هم دوره‌ای‌های پدرم بود آشنا شدم و افتخار شاگردی ایشان را داشتم. او از جمله کسانی بود که همیشه در مشکلات زندگی من را همراهی کرد و جای دارد از این طریق از او سپاسگزاری کنم.
کی وارد کار معرق و مقرنس و… شدید؟
حاج محمدحسین پورموسی که هنوز زنده و مشغول به کار هستند مشوق اصلی من برای انجام فعالیت هنر مقرنس بود و حتی به من پیشنهاد داد که برای یاد گرفتن مقرنس و هنرهای حجمی دیگر به صورت حرفه‌ای به مشهد و آستان قدس رضوی برویم و دوره‌های لازم را فرا بگیریم که متاسفانه نتوانستم به خاطر هزینه‌های بالای دوره‌های مذکور را بگذرانم. بعد گذشت مدت زمانی مطلع شدم که فردی به نام محمد لُرزاده از معماران به نام و مشهور کتاب‌هایی را در مورد هنرهای حجمی نوشته است که اطلاعات مورد نیاز را در اختیار علاقمندان قرار می‌گذارد. با کسب اطلاعات بیشتر متوجه شدم کتابخانه واقع در جنب مسجد جامع کرمان، این کتاب را به معرض فروش گذاشته است. این کتاب را خریداری و بارها مطالعه کردم که هر چه بیشتر آن را می‌خواندم کمتر با روش‌های آموزشی هنر مقرنس و دیگر هنرهای مرتبط با آن آشنا می‌شدم زیرا بسیار ابتدایی با این هنر آشنا بودم. کتاب هنرهای حجمی اصغر شعرباف نیز در یادگیری به من کمک زیادی کرد این کتاب توسط یکی از دوستان حاج محمدحسین پورموسی که در اداره‌کل میراث‌فرهنگی استان کرمان کار می‌کرد به دستم رسید. براساس این کتاب قالب‌های کار را با مقوا درست و با گج پیاده و اجرا کردم که خودم پی بردم کارم پر از ایراد است. در سال ۱۳۷۰ برای خریدن دو جلد کتاب آقای لرزاده قصد سفر به تهران کردم که در ابتدا به قم رفتم و با معماران این خطه گفتگو کردم. آن‌ها آدرس محل زندگی استاد لرزاده در منطقه شمیران تهران را به من دادند که پس از پرس‌وجوهای فراوان و گذشتن از خیابان‌های تهران، منزل استاد را پیدا کردم. در خانه استاد را با هزار بیم و امید کوبیدم که فردی با محاسن سفید رنگ در را باز کرد بعد از سلام و احوالپرسی، خودم را معرفی کردم که ایشان با خوشرویی مرا به منزل خود دعوت کرد و با راهنمایی زیاد دو جلد از کتاب‌هایش را با نصف قیمت بازار (3500 تومان) به من فروخت سپس با گشاده‌رویی از من خواست که اگر در کارم به مشکلی برخوردم من را راهنمایی خواهد. این استاد بزرگوار در سال‌های گذشته عمرشان را دادند به شما، که خدا او را بیامرزد.
اولین کار مقرنس شما در کجا اجرا شد؟
اولین کار من محراب مسجد الزهرا رباط مابین باغین و کبوترخان کرمان بود که با سختی و مشقت فراوان آن را به اتمام رساندم زیرا انگیزه زیادی برای ادامه کار داشتم. حاج محمدحسین پورموسی و حاج کاظم کاشی‌تراش بعد از دیدن کار محراب مسجد، بسیار من را تشویق کردند و امیدوارم بودند که در این کار که علاقه زیادی به آن دارم موفق شوم. از آن زمان کارهای زیادی به من پیشنهاد شد که از آن‌ها می‌توانم به صفه عزاخانه، حوزه علمیه صالحیه، تکیه ابوالفضل (ع) واقع در کوچه آسیاباد، مسجد امام هادی (ع) در خیابان شهاب، گنبد مسجد باقرالعلوم دانشگاه باهنر، سرستون‌های تکیه ابوالفضل در خیابان خورشید، سر ستون‌های داخل مهدیه مسجد صاحب‌الزمان (عج)، زیر گنبد امام‌زاده سلطان سیدابراهیم داهوییه کرمان، سردر ورودی و داخل حرم شاهزاده حسین جوپار، سردر کاروانسرای گنجعلیخان و سردر آب انبار گنجعلیخان اشاره کنم.
مقرنس‌کاری سردر کاروانسرای گنجعلیخان کرمان به چه صورت و طی چه مدتی انجام شد؟
مهندس فتحعلی‌شاهی از کارمندان اداره‌کل میراث‌فرهنگی با توجه به آشنایی که با پدرم داشت و در جریان فعالیت‌های او بود در ابتدا پروژه مقرنس‌کاری سردر آب انبار گنجعلیخان را به من پیشنهاد داد به طوریکه طرح اولیه را روی کاغذ به صورت سیاه و سفید کشیدم و هنگامی‌که با نظر مهندس نظریان طرح را به صورت رنگی روی کاغذ آوردم. مجوز لازم را برای انجام این پروژه دریافت کردم. در مرحله آخر که رضایت کامل این اداره‌کل را در این زمینه به دست آوردم، مقرنس‌کاری سردر کاروانسرای گنجعلیخان را به من واگذار کردند. برای مقرنس‌کاری سردر کاروانسرای گنجعلیخان متاسفانه هیچ طرحی از کاشی‌های آن وجود نداشت که بتوانم از آن الگوبرداری و طرح اولیه را تهیه کنم. خوشبختانه با دو مقرنس کوچکی که از سردر این کاروانسرا باقی مانده بود توانستم نقشه آن را آماده کنم. سال‌های متمادی در تلاش بودم که این پروژه را به خوبی تمام کنم که خوشبختانه این کار توسط من، به عنوان یک استادکار بومی به پایان رسید.
کار مقرنس کاروانسرای گنجعلیخان چه مدت به طول انجامید؟
این کار آذرماه ۱۳۹۵ آغاز شد و ۲۸ اسفندماه ۱۳۹۶ به اتمام رسید.
اهمیت مرمت و نگهداری آثار باستانی برای مردم نسبت به گذشته به چه اندازه افزایش یافته است؟
خوشبختانه با توجه به اطلاع‌رسانی‌های انجام شده توسط رسانه‌ها، مردم نسبت به گذشته بیشتر متوجه ارزش آثار تاریخی شده‌اند که افزایش تعداد بازدیدکننده از آثار تاریخی نشان‌دهنده این موضوع است. متاسفانه در گذشته آثار تاریخی را تخریب و بنای جدید جایگزین آن می‌کردند که امروزه کمتر شاهد این اتفاق ناخوشایند هستیم.
انتهای پیام/
